Ecocentrisme. Wat betekent deze term? Waar komt het vandaan? En hoe vormt ecocentrisme het uitgangspunt van de Partij voor de Dieren? BRUL!-redacteur Fleur gaat over dit thema in gesprek met Eliane Géron, de fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren Heerlen.

Mijn naam is Eliane Géron. Ik ben in 1954 geboren in Zuid-Limburg, opgegroeid in Luxemburg en op mijn twaalfde weer in Zuid-Limburg beland. Na de middelbare school heb ik op verschillende plekken in Nederland buiten Limburg gewoond. Toen ik na jaren terugkwam naar het zuiden, dacht ik eerst aan Maastricht als woonplaats. Echter, ik werd aangetrokken door de alternatieve mentaliteit van Heerlen. De mentaliteit van vechten en erbovenop komen.

Richting het einde van mijn beroepsmatige leven in 2014, begon ik mij activistisch in te zetten voor klimaat en milieu. Op dat gebied leek het zuiden toen nog in slapende toestand te verkeren. Er miste nog reuring. Mijn eerste actie was een demonstratie op de fiets door Amsterdam, georganiseerd door Fossielvrij Nederland. Daarna volgden talloze acties en demonstraties. Ik was aanwezig bij een zeer leerzaam klimaatweekend van de Nederlandse klimaatbeweging. Daarnaast droeg ik in Limburg bij aan een klimaatfilmcyclus in Limburgse filmtheaters in de periode voorafgaand aan de COP in Parijs. Omdat het programma en de wereldvisie van de Partij voor de Dieren mij zeer aanspraken, werd ik in 2017 lid van de Partij voor de Dieren. Ik merkte heel duidelijk dat je als activist samen sterker bent dan als individu.

In 2017 stelde ik me kandidaat voor de gemeenteraadsverkiezingen in Heerlen. We kwamen toen met twee zetels in de raad. Aanvankelijk werden we gezien als ‘de meisjes van de dierenpartij’.  Dierenwelzijn, klimaatchaos, biodiversiteitsverlies en andere daarmee samenhangende crises en problemen waren tot dan in de Heerlense gemeenteraad geen favoriete onderwerpen. Zoals ook op landelijk niveau de PvdD en haar standpunten langzaam maar zeker in toenemende mate door andere partijen serieus worden genomen, geldt dat ook in de Heerlense gemeenteraad.’

Wat houdt de term ‘ecocentrisme’ in?
De term ‘ecocentrisme’ komt voort uit de milieufilosofie en -ethiek. Volgens het ecocentrisme heeft de natuur een intrinsieke waarde, dus een waarde op zich. Het komt erop neer dat de levende Aarde en al haar levende wezens gelijk zijn. De mens is een deel van het overkoepelende ecosysteem. De belangen van het ecosysteem gaan altijd boven die van mensen uit.

Tegenover ecocentrisme staat de wijdverbreide wereldvisie: het antropocentrisme. Deze visie komt voort uit de visie van denkers zoals Aristoteles en is ingebed in grote, overheersende godsdiensten, zoals het christendom en de islam. Volgens het antropocentrisme staat de mens centraal; alles in de natuur mag worden gebruikt door de mens, hetgeen helaas vaak ontaardt in misbruik. Een andere term die gebruikt wordt om het menscentrale denken aan te duiden is egocentrisme. Terwijl bij ecocentrisme het ecosysteem centraal staat, is dat bij egocentrisme de mens. Eco- en egocentrisme hebben dus tegenovergestelde betekenissen.

Hoe vallen mensenrechten ook binnen ecocentrisme?
Mensenrechten beschermen de waardigheid van ieder mens. Je hebt mensenrechten omdat je mens bent, onafhankelijk van je geslacht, gender, etnische afkomst, godsdienst of politieke overtuiging. Deze rechten gelden altijd en overal, voor iedereen. Mensenrechten hebben een speciale plaats in het recht. Ze zijn vastgelegd in de Nederlandse Grondwet en er zijn internationale afspraken over gemaakt. De Partij voor de Dieren wil dat klimaat, biodiversiteit, volksgezondheid, mensen- en dierenrechten en regionale landbouw het uitgangspunt vormen voor het creëren van handelsbeleid. Dat de kortetermijnbelangen van multinationals, aandeelhouders en de agro-industrie het uitgangspunt vormen, is juist niet wat de PvdD wil.

De PvdD wil beschermers aanstellen. En luisteren naar de noodkreten van activisten uit onder meer Canada, Brazilië, Indonesië en China, om te stoppen met vrijhandels- en investeringsverdragen, die ten koste gaan van lokale gemeenschappen, mensenrechten, de natuur en de dieren. Het wordt tijd dat een kabinet dat ook als leidraad voor beleid gaat hanteren.’’

Hoe is egocentrisme in de loop van de geschiedenis normbepalend geworden in de westerse maatschappij?
In de westerse grondhouding (basisbeeld) zag de mens zichzelf eeuwenlang als heerser over de natuur. Als we de geschiedenis nalopen en willen weten waar ego- en ecocentrisme vandaan komen, begint ons onderzoek bij het animisme. Het is de naam voor de wereldvisie zoals die voorkomt bij veel egalitaire inheemse volkeren (die wij lange tijd als primitief beschouwden). Volgens het animisme bezit alles op Aarde een ziel en bepaalde krachten: donder, regen en vuur en zo ook de zon, de maan, zand en rotsen. Ook mensen, andere dieren en planten bezitten bepaalde krachten. In het animisme worden verschillende krachten geëerd. Het werd in latere maatschappijvormen vervangen door andere inzichten. Er ontstonden religies waarin de mens een centralere rol kreeg. Zo stelde Aristoteles rond 350 jaar voor Christus dat alles een ziel had. Hij creëerde een hiërarchische rangschikking, een keten: Scala naturæ (de ladder van de natuur). In deze keten zijn mensen boven andere dieren en planten geplaatst. Heiligen en andere bovennatuurlijke zaken staan triomfantelijk bovenaan. Daarop volgt de mens, waarna niet-menselijke dieren en planten volgen. Zogenaamde ‘levenloze’ zaken, zoals Aarde, water en gesteente, hebben helemaal onderaan een plek gekregen. De mens plaatst zichzelf hier dus boven andere dieren, waarmee wordt geïmpliceerd dat de mens beter, slimmer, bekwamer, etc. is dan al het andere leven op Aarde.

Vervolgens ontstaan er polytheïstische godsdiensten. Dat zijn godsdiensten waarin meerdere goden geëerd worden. Denk aan het hindoeïsme, de traditionele Chinese volksreligie genaamd shenisme en de oorspronkelijk Japanse religie shintoïsme. Later komen monotheïstische godsdiensten op. Monotheïsme is het geloof in één god. Het jodendom, christendom en de islam zijn voorbeelden van monotheïstische godsdiensten. Tijdens deze ontwikkeling verdwijnt de ziel uit alles, behalve de mens. Dieren en natuur worden dingen zonder ziel en zonder intrinsieke waarde.

Met de opkomst van de industrialisatie en het gebruik van fossiele brandstoffen begon de mens een steeds grotere voetafdruk te zetten op Aarde. We zetten de wereld als decor voor óns zijn.

In de afgelopen decennia werd er voorzichtig en langzaamaan een historische verschuiving zichtbaar: naar partner en participant van de natuur. Al onze (individuele) handelingen en keuzes zijn van wezenlijk belang voor mens, dier en natuur.

Hoe vallen inclusie en gelijkheid binnen egocentrisme en hoe binnen ecocentrisme?
Binnen het egocentrisme en antropocentrisme staat de mens centraal. Elk individu moet beschermd worden tegen acties van andere individuen of overheidsinstanties die de rechten van het individu schenden. Hiertegenover staat ecocentrisme. Daarin bestaat in feite geen fundamenteel verschil tussen de mens zelf en zijn omgeving. Bovendien: mens is mens. De mens wordt beschouwd als mens, ongeacht huidskleur, afkomst, liefdesvoorkeur of welke eigenschap dan ook. Ernstige sociale en economische ongelijkheid bestaat niet in een ecocentrische wereld. Iedereen wordt immers als gelijk behandeld en ook als gelijke geholpen en gesteund.

Heeft u in de afgelopen decennia veranderingen gezien in de bewustwording van eco- en egocentrisme?
Er hebben zich zeker wel veranderingen voorgedaan. We komen als mensen namelijk tot conclusies. De huidige wereld toont overduidelijk de tekenen van een antropocentrische levensstijl. Veel milieuproblemen worden veroorzaakt doordat onze consumptie- en productieprocessen op z’n zachts gezegd niet goed aansluiten op de ecologie van het natuurlijke systeem waarop ze berusten. Zo zijn milieuproblemen uiting van allerlei onwenselijke neveneffecten van het gebruik van onze natuurlijke omgeving. Zulke problemen kunnen soms, maar meestal niet met allerlei technische en organisatorische ingrepen beheersbaar worden gemaakt of worden opgelost. Technische innovaties hebben zelfs vaak een averechts effect, verhogen de complexiteit en vergen zo nog meer energie en grondstoffen. De gedachtegang van milieu-ethici heeft een ander karakter: zij gaan ervan uit dat de huidige verhouding van de mens met zijn omgeving niet alleen technisch, maar ook moreel gezien problematisch is. Het is de verstoorde relatie tussen de mens en zijn natuurlijke omgeving, en de rol die allerlei denkbeelden en waardepatronen spelen of hebben gespeeld.

Een andere verandering waar we niet meer omheen kunnen, is de opkomst van demonstraties. Denk aan de aanwas van Extinction Rebellion, Greenpeace en Milieudefensie en aan Greta Thunberg.

Omdat het ons duidelijk is dat veel problemen voortkomen uit het huidige, antropocentrisch denken, kunnen we er niet meer omheen: verandering is onvermijdelijk. Pleisters plakken gaat ons niet meer uit de (helaas niet-figuurlijke) brand helpen. De demonstraties zijn tekenen die beleidsmakers niet meer kunnen blijven negeren. Ook grote bedrijven gaan mee in de bewustwording, maar toch handelen zij daarmee nog steeds vanuit economisch oogpunt. Kijk maar naar Unilever, die een tijd terug ‘De Vegetarische Slager’ overnam. Dat hebben ze niet gedaan om dierenlevens te redden, maar omdat ze er geld in zagen. Het begin is in ieder geval gemaakt. Het beweegt nu. Veranderingen zijn bezig.

Wat is het meest zorgelijke aan egocentrisme? Of: graven egocentrische partijen, bij wijze van spreken, hun eigen graf?
Egocentrisme stelt dat de mens kan blijven voortgaan op het oude systeem. Egocentrische partijen blijven dus ook doorgaan zolang ze stemmen krijgen. Dat is zorgelijk, omdat de noodzakelijke veranderingen worden tegengehouden. Moeilijke onderwerpen worden uitgesteld en omzeild. De problemen liggen er: de uitkeringsaffaire, Groningen, mijnschade etc.

Ecocentrisme vormt hét uitgangspunt van de Partij voor de Dieren (PvdD). In welke hoofd-partijpunten is ecocentrisme duidelijk te herkennen?
Ecocentrisme vormt inderdaad hét uitgangspunt voor de Partij voor de Dieren. Alle standpunten en keuzes worden volgens deze kern gevormd. Het is in een aantal idealen en hoofdpunten van de partij duidelijk te herkennen dat ecocentrisme de leidraad voor de PvdD is. Onder meer in de volgende punten:

•       ‘De Aarde biedt genoeg voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht. ’
•       ‘Alles van waarde beschermen, alles wat schaars is eerlijk verdelen. ’
•       ‘Dieren hebben het recht om te leven naar hun aard.’
•       ‘Een leefbare aarde voor al haar bewoners. ’

(Bron: Partij voor de Dieren, 2023).

Ons ecocentrale programma is nodig om het tij te keren. We zijn de enige partij die de belangen van álle soorten – mens én niet-menselijk dier, inclusief de natuurlijke omgeving – als uitgangspunt neemt. We hebben een planeetbrede visie. En daar zijn we uniek in. In plaats van een economisch systeem dat is gebaseerd op voortdurende groei waar slechts een kleine bovenlaag van profiteert, kiezen wij voor een welzijnseconomie die binnen de draagkracht van de Aarde blijft.

Hoe kan worden verklaard dat het links-rechts concept juist enkel op egocentrisme is gebaseerd en het partijprogramma van de PvdD juist op ecocentrisme?
Het onderscheid tussen links en rechts is ontstaan in de achttiende eeuw, ten tijde van de Franse Revolutie. Het is een gedateerd concept. Links en rechts zijn een te simpele weergave van een complexe realiteit. Als je de politiek wil samenvatten met het allersimpelste model, dan is het onderscheid tussen links en rechts wel de beste manier. Het links-rechts-denken is gekoppeld aan egocentrisme en economische groei. Het kortetermijnbelang staat hierbij voorop. Economische groei is niet de oplossing, maar het probleem. In 2018 schreef Lammert van Raan in de Volkskrant een stuk met als titel: ‘Nederland kan niet én de slager en melkboer van de wereld willen zijn én de klimaatdoelen halen’ (Bron: Lammert van Raan, Volkskrant, 2019). De Partij voor de Dieren staat voor minder consumeren. Wat we doen mag de draagkracht van de Aarde niet overstijgen, de planeet groeit namelijk niet mee.

Ziet u in de Heerlense gemeenteraad dat de ecocentrische denkwijze van de PvdD invloed heeft op besluitvorming?
Die invloed is er wel, maar het gaat absoluut niet vanzelf. We hebben in de Heerlense gemeenteraad één zetel. Als fractievoorzitter ben ik in de raad dus de enige van de Partij voor de Dieren. Als ik dram, bereik ik niks. Ik doe alles rustig en op het juiste moment. Ik overleg veel met andere partijen en geef indien nodig informatie aan leden van andere partijen, zodat ze kunnen begrijpen wat ik bedoel. Er is niet altijd direct invloed zichtbaar, maar door steun te zoeken bij aanknopingspunten met andere partijen, collega-raadsleden, kun je toch op dezelfde beslissing uitkomen.

Hoe is de houding tegenover ecocentrisme in de gemeenteraad?
Bij het grootste deel van mijn collega-raadsleden is het begrip ecocentrisme niet bekend. Ze hebben er niks mee. De Partij voor de Dieren is daarin uniek. Aan het einde van dit interview gesprek (één uur) zullen er naar schatting zes à zeven soorten zijn uitgestorven. Een tropische salamander, een glimmende kever, een onopvallend korstmos, een vogel, een varen, een vis, het kan van alles zijn. Dit heb ik ook ooit op deze manier verteld in de raad. Het is oorspronkelijk een uitspraak die David van Reybrouck deed in de Huizinga-lezing, anno 2021.

Toen ik de bovenstaande uitspraak in de raadszaal deed tijdens de algemene beschouwingen in 2022, hakte het erin. Er kwam een aantal collega-raadsleden naar me toe om te zeggen ervan geschrokken te zijn.

Het komt helaas vaak genoeg voor dat ik iets aan het uitleggen ben en ik zie dat mijn collega-raadsleden van PVV en FvD aan de andere kant van de raadszaal met elkaar aan het grappen zijn. Ze gedragen zich in die situaties kinderlijk en ronduit onfatsoenlijk naar hun collega’s. De PvdD en haar denkwijze wordt dus nog steeds door bepaalde partijen als vreemd bestempeld. Dat is nou eenmaal hoe je wordt gezien als je zaken aankaart die buiten de bekende en vertrouwde kaders vallen.

Wat is nodig om vanuit ecocentrisme meer verandering teweeg te kunnen brengen?
Wat daarvoor nodig is, is dat niet alleen de Partij voor de Dieren hiermee bezig is, maar dat het een maatschappelijke beweging wordt: maatschappijbreed dus. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd dienen bedrijven én individuen zich ermee bezig te houden, om zo samen verandering teweeg te brengen.

Hoe ziet u de toekomst voor zich als egocentrisme de zwaarste rol blijft spelen?
In dat geval voorzie ik een rampzalige toekomst. Dan wordt er noch met de draagkracht van de Aarde, noch met de leefbaarheid voor alle levende wezens rekening gehouden.

Hoe ziet u de toekomst voor zich als daar meer bepaald zou worden door ecocentrisme?
Dan zie ik de toekomst voor me als het tegenovergestelde van mijn antwoord op de vorige vraag. Ik zie dan namelijk een maatschappij voor me waarin er een welzijnseconomie is, klimaatrechtvaardigheid geldt en rekening wordt gehouden met de draagkracht van de Aarde. Het langetermijnbelang wordt in die maatschappij opgenomen als visie.

Op welke manier kun je in je omgeving duidelijk maken wat het verschil is tussen eco- en egocentrisme?
Je kunt op veel manieren iets betekenen. Het is belangrijk om in je omgeving te getuigen van en te praten over hetgeen je bezighoudt. Deel het! Dat je geen vlees eet, dat je niet vliegt, dat je consumindert. Je kunt ook bijvoorbeeld in een café vragen waarom daar nog geen koffie wordt geserveerd met plantaardige melk. Met wie dan ook, waar je ook komt, als je erover praat met anderen, kun je bewustwording creëren. Die bewustwording zal op een rustig tempo groeien, maar dat is juist de beste manier. Het is de meeste mensen helaas nog vreemd wat ecocentrisme is. Ikzelf moet het mijn collega-raadsleden van andere partijen ook nog in hapjes voeren. Zonder te drammen, want dan bereik ik niks. Als je dramt, gaat immers de deur dicht. Als je het op een rustig tempo doet, is dat dus ook hartstikke goed.

Wat kun je antwoorden als iemand aan je vraagt: ‘Hoe krijg je dan brood op de plank?
Je kunt in zo’n geval uitleggen dat het een kwestie is van keuzes maken, consuminderen. We zouden allemaal moeten consuminderen en onze afhankelijkheid reduceren. We zouden lokale weerbaarheid moeten opbouwen, ook in het kader van instabiele geopolitieke ontwikkelingen. Zo zouden we moeten investeren in een eigen lokale voedselvoorziening. Oogsten zullen in de toekomst immers steeds vaker mislukken vanwege klimaatverandering. Het langetermijndenken moet voorop komen te staan bij het maken van onze keuzes. Zij die zulke vragen stellen over brood op de plank, kunnen dan hopelijk inzien dat het kortetermijndenken ze nog verder van huis zal brengen. Tip met betrekking tot consuminderen is om eens te luisteren naar onder andere Paul Schenderling. Hij leeft met minder toch heel gelukkig. Ook Jason Hickel biedt interessante informatie om te leren consuminderen.

Wat kun je doen om als individu keuzes te maken die bijdragen aan een ecocentrische maatschappij?
Je kunt van alles doen om bij te dragen aan de bewustwording in de maatschappij. Praat erover en vertel het door in je omgeving. We moeten minder afhankelijk worden en de lokale weerbaarheid (‘resilience’) vergroten.

Het kan niet vaak genoeg worden gezegd: ga stemmen! Ik vind dat stemrecht vanaf zestien jaar moet ingaan. Hopelijk kunnen we dat in de toekomst tot werkelijkheid maken. Als je nu al stemgerechtigd bent: stem dan op de juiste partij(en). Je kunt bijvoorbeeld helaas nog niet bij de gemeenteraad in alle gemeentes stemmen op de Partij voor de Dieren. Probeer je dan te verdiepen in welke partijen qua standpunten het ecocentrisme het meest naderen. Blijf daarnaast in je omgeving het juiste voorbeeld geven én stel continu vragen. Kies voor schoon vervoer en vervoer dat voor iedereen toegankelijk is. Ik wil van reclame af, maar tot die tijd: laat je niet verleiden tot consumeren. Consuminder! Als het gaat om consumptie van nieuws: blijf de onderzoekende, onafhankelijke pers ondersteunen. Denk hierbij aan De Correspondent en Follow The Money. Probeer nieuws mee te krijgen op een andere manier dan via sociale media. Op het gebied van kunst: er zijn veel mogelijkheden om kunst te laten bijdragen om onze denkbeelden te ondersteunen. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van kunst die wordt gemaakt met hernieuwbare materialen. Voor je opleiding of werk maak je ook keuzes die een bepaalde impact hebben op de leefbaarheid op Aarde en voor alles wat hier leeft. Je kunt bij werk- of opleidingskeuzes letten op de mate van toekomstgerichtheid en toekomstbestendigheid en op welke manier je zo een bijdrage kan leveren die een maatschappelijk toegevoegde waarde heeft op basis van ecocentrisme en kan bijdragen aan een duurzame samenleving.

Hoe kunnen wij als PINK!’ers bijdragen aan ecocentrische bewustwording in de politiek en in de maatschappij?
Blijf vasthouden aan je idealen! Er zijn weliswaar andere groene partijen in Nederland, maar die denken bijna allemaal vanuit het egocentrisme en voortdurende economische groei. Ze doen groen, zodat de mens op deze planeet kan blijven rondlopen. Daarbij worden de belangen van niet-menselijke dieren en alle andere onderdelen van de natuur zwaar verwaarloosd. Blijf je daarom verdiepen en onderdompelen in werken van filosofen en denkers, bijvoorbeeld Eva Meijer. Zoek daarin je weg en vind wat bij jouw idealen aansluit.

Dit is een voorpublicatie van BRUL! Herfst 2023, het ledenblad van PINK!. Eliane Géron gaf ook een aantal lees- luister- en deeltips over ecocentrisme en aansluitende thema’s. Deze zullen in het fysieke blad te zien zijn.