‘Duurzaamheid duurt het langst’ en 6 andere duurzame spreekwoorden

Door Lena Claessen

Niet al te lang geleden las ik een stuk tekst van mezelf terug en merkte ik op dat ik regelmatig gebruik maak van spreekwoorden. Echter merkte ik ook op dat de spreekwoorden die in mijn vocabulaire zijn opgenomen, veelvuldig in de Nederlandse taal worden gebruikt en hierdoor niet bepaald origineel zijn. ‘De appel valt niet ver van de boom’, bijvoorbeeld, of ‘wie wat bewaart, die heeft wat’. Dit zijn onbeslist klassiekers, maar toen ik de lijst met alle Nederlandse spreekwoorden las (een aanrader: sommigen zijn hoogst vermakelijk) besefte ik dat er nog véél meer pareltjes te vinden zijn – waaronder een aantal duurzame vondsten. 

Het gebruik van spreekwoorden laat de taal leven. Ikzelf merk dat ik een tekst leesbaarder en vermakelijker vind als er her en der een spreekwoord wordt gebruikt. Ze scheppen beelden waardoor de lezer of luisteraar zich aandachtiger op de taal kan focussen. Je kunt dus concluderen dat spreekwoorden niet alleen onmisbaar zijn in de Nederlandse taal, maar ook functioneel kunnen zijn; je kunt ze bijvoorbeeld strategisch inzetten in een debat of betoog. Doordat je door spreekwoordengebruik boeiender en interessanter over kunt komen, kun je de lezer of luisteraar (sneller) tot inzichten doen komen. En laten we dat inzicht nou toevallig zéér goed kunnen gebruiken binnen het duurzaamheidsdebat. Dit brengt me op de volgende vragen: welke spreekwoorden hebben met duurzaamheid, de natuur en het klimaat te maken? En hoe kunnen we deze toepassen?

  1. Eén zwaluw maakt nog geen zomer. Betekenis: het lijkt op een begin, maar dat zegt niets over het resultaat. 

Overal om me heen merk ik dat duurzaamheid een zogenaamd hot topic is: talloze reclames over elektrisch rijden, windmolens en veganistische chocoladerepen verschijnen op mijn TV. Dit geeft me hoop, immers: als de Albert Heijn, een invloedrijke supermarkt, zich bezighoudt met duurzaamheid, zullen we wel de goede kant op gaan. Echter blijkt schijn te bedriegen. Natuurlijk: hoe meer aandacht, hoe beter, maar winkelketens moeten reclames maken omdat ze écht willen verduurzamen, niet omdat het bij de duurzaamheidstrend past. De aanwezigheid van deze oprechte intentie valt sterk te betwijfelen. Nog altijd wordt er in de Albert Heijn meer reclame gemaakt voor vlees, melk en eieren, dan voor vegetarische producten. Ook het plasticgebruik heeft nog een flinke weg te gaan. Oftewel: het lijkt een begin, maar dat zegt niets over het resultaat –  één zwaluw maakt immers nog geen zomer.

  1. De natuur is sterker dan de leer. Betekenis: datgene dat is aangeleerd wordt gauw vergeten.

Dit spreekwoord is in de context van duurzaamheid een stuk hoopvoller dan de vorige. Je zou het op twee manieren kunnen interpreteren. In de eerste plaats zou het kunnen betekenen dat hetgeen dat we hebben aangeleerd, op school, werk of in andere sociale situaties, de behoeftes en het moraal dat we van nature hebben, niet overheerst. Als we als kleuter hebben geleerd dat we dagelijks minstens 2 glazen melk moeten drinken, kunnen we best later realiseren dat sojamelk een duurzamere en diervriendelijkere optie is; het besef dat we op een onethische manier met koeien omgaan, is dan sterker dan de leer. In de discussies omtrent duurzaamheid komt regelmatig naar voren ‘dat we wel nog gewoon moeten kunnen leven’, oftewel: dat onze gewoontes in stand moeten worden gehouden. Ik hoop dat dit spreekwoord het tegenovergestelde kan bewijzen, en we uiteindelijk zullen beseffen dat we niet zo moeten zeuren – we zijn immers prima in staat om van onze ‘leer’ af te wijken. De tweede interpretatie betreft niet de mens, maar de natuur zelf. De natuur zal in deze definitie uiteindelijk zijn mannetje staan tegenover het mensoverheersende, kapitalistische systeem waarin we leven. De natuur zal zich laten gelden, als één front, en wie beseft dat mensen ook deel zijn van de natuur, zal daar de vruchten van plukken. Maar goed, het is en blijft een idealistische opvatting; laten we hopen dat het uiteindelijk waarheid blijkt te zijn.

  1. De tol aan de natuur betalen. Betekenis: dood gaan. Mogelijke variatie: inzien dat de omgang met de natuur voor een menselijke teloorgang zal zorgen.

Volgens mij is de betekenis van dit spreekwoord wel duidelijk is, toch contrasteert het met het beeld dat het bij mij oproept. Ik zie het zo voor me: na jaren van disrespect en egocentrische keuzes ten opzichte van de natuur, klopt de natuur in een nader onbekende verschijning bij ons aan, haar handen (takken? bladeren? boomschorsen?) uitgestoken. Met een zelfverzekerde grijns zal ze zeggen: ‘en nu zullen jullie de tol betalen voor de gevolgen van jullie gedrag.’

  1. Niet door mensenhanden gebouwd. Betekenis: door God of natuur tot stand gebracht.
  1. Ook de herfst heeft zonnige dagen. Betekenis: ook oudere mensen kunnen genieten. (Maar ik denk dat we dit spreekwoord inmiddels vrij letterlijk kunnen nemen.)
  1. De wind waait vanuit een andere hoek. Betekenis: de situatie is plotseling veranderd.
  2. Duurzaamheid duurt het langst. Betekenis: met duurzaamheid in de wereld kom je het verst. Variatie op ‘eerlijkheid duurt het langst.’

 

En nu jij! Door het gebruik van spreekwoorden kun je de aandacht van de lezer of luisteraar weten te trekken én behouden. Dit kan uiterst nuttig zijn binnen het duurzaamheidsdebat. Dus: als je je de volgende keer een opiniestuk schrijft, voeg dan her en der wat duurzame spreekwoorden toe. Er zitten grenzen aan de groei, maar niet aan de taal, dus laat je fantasie los, schep originele en creatieve beelden en wie weet helpt het in de weg naar een duurzamere en eerlijkere toekomst. En anders heb je je tekst verrijkt – dat kan geen kwaad, nietwaar?

Bronnen: