BRUL! Lente 2024: Een broedplaats voor duurzaamheid
Interview met Janneke Postulart
Tekst door Lena Claessen, Fotografie door Eva Sanders & Laura Knipsael
Sinds september 2022 is de Groene Transformator dé broedplaats voor duurzaamheid in het Midden-Limburgse Roermond, de stad waar ik woon. Het duurzaamheidscentrum is gevestigd op het oude Philipsterrein aan de rand van het centrum, waar ook een restaurant, fietsenmaker, lokale radio en een aantal ateliers zitten.
Inmiddels weet ik de weg. Boven de entree van het gebouw hangt groot ‘de Groene Transformator’. De letters zijn gemaakt door Guï Heïjnders en bestaan uit allerlei verschillende materialen: op straat gevonden glowbandjes, zwervende petflesdopjes en stukken kunstgras die overbleven na het slopen van een nabijgelegen school. Op het raam zijn met witte stift planten en bloemen getekend. De vloer van de gang is van hout en kraakt onder je voeten, een huiselijk geluid. Links op de muur is een grote muurschildering te zien, gemaakt door kunstenares Octavie Wolters. Twee grote handen raken elkaar bijna aan, tussen hun handpalmen en armen ontkiemt een magnolia. Tevreden zit een vogel in de bloem, alsof hij tegen de bezoekers wil zeggen: kom vooral binnen, er valt hier van alles te ontdekken. Ik geef ‘m gelijk.
Ik kom Janneke Postulart tegen in de Trafo, een kantoorruimte. Enthousiast begroet ze me. Ik heb in het verleden wat dingen gedaan voor de Groene Transformator, dus we kennen elkaar al. ‘Pas maar op hoor’, zegt ze grappend. ‘Als ik eenmaal begin te praten over duurzaamheid, dan houd ik niet meer op.’
Janneke groeit op in Maasniel, een dorpje dat is vastgegroeid aan Roermond. Inmiddels woont ze in Sint-Odiliënberg. ‘Mijn ouders waren nooit uitgesproken bezig met zaken als duurzaamheid, maar ik leerde wel dat je respectvol moet omgaan met de natuur. Al ver voordat het gebruikelijk was, scheidden we afval en vonden we verspilling echt not done. In retrospectief denk ik dat dit zeker heeft bijgedragen aan mijn bewustzijn.’ Na de middelbare school begint Janneke een opleiding tot grafisch vormgever. ‘En vrijwel daarna begon ik mijn eigen grafisch ontwerpbureau, iets waar ik tot op de dag van vandaag nog mee bezig ben.’
Veganisme
Achter in de ruimte zit de jongste zoon van Janneke. Afwisselend bouwt hij een knikkerbaan of probeert hij een handstand te doen. ‘Ik heb drie zoons,’ vertelt ze. ‘Toen ze jong waren brak de onrust in de nachtpatronen me op een gegeven moment echt op. In 2016 gaf mijn zus me een boek over plantaardig eten. Ik dacht: waarom ook niet, ik kan het proberen.’ De verandering naar een meer plantaardig voedingspatroon verrast haar; ze krijgt meer energie en helder nadenken lukt beter.
‘Samen met mijn man zijn we vlak daarna de documentaire Cowspiracy gaan kijken (een documentaire over de vee-industrie, red.). Het blies ons echt omver. Tijdens Oudjaar 2017 hadden mijn man en ik het over goede voornemens, iets waar ik normaal niet echt fan van ben. Toch stelden we elkaar de vraag: wat zou je volgend jaar willen doen? Hij zei dat hij vanaf de volgende dag volledig veganistisch zou gaan eten. Ik moest daar eerst een beetje om lachen, maar ik besloot mee te doen. Ik dacht: als jij het doet, dan doen we het samen.’
Ze vertelt dat haar zoons ook veganistisch eten. ‘In het begin gingen we daar wat losser mee om. Als ze bij de McDonalds een keertje kipnuggets wilden, vonden wij dat wel prima. Ook op school aten ze wat ze wilden. We merkten echter dat dat eigenlijk alleen maar voor verwarring zorgde. Ze snapten niet zo goed waarom we thuis géén zuivel dronken, maar het ergens anders wel kon.’ Daarom besluiten Janneke en haar man om hier duidelijker in te worden. ‘We hebben ze uitgelegd dat dieren ook emoties en pijn voelen en dat er genoeg andere opties zijn. Dat begrepen ze eigenlijk heel goed.
Toen ze wat ouder waren, hadden we ze weer wat vrijer gelaten. Het is hun eigen keuze, zij hebben de regie over wat ze doen. We merkten dat ze uit zichzelf eigenlijk altijd voor plantaardig eten kiezen. Als ze ergens gaan spelen en ze krijgen snoep aangeboden, kijken ze zelf wat erin zit.’
Inmiddels zit haar jongste op schoot met in zijn armen een grote, bruine knuffelbeer. Janneke knikt naar hem. ‘Hij is altijd een beetje klein geweest voor zijn leeftijd. Ik vond dat niet zo erg; hij liep wel gewoon mee met de groeicurve. Maar het consultatiebureau vond het nogal een ding toen ik zei dat we veganistisch eten. “En die calcium dan?”, werd er gevraagd. Vaak weten mensen niet dat calcium niet alleen uit melk te halen valt. Mijn oudste zoon eet hetzelfde en groeit als kool.’
De verborgen impact
Soms klopt er iemand op de deur, er is veel inloop. Patricia, één van de mede-coördinatoren van de Groene Transformator, komt vragen of we nog vlaai willen. Veganistisch, uiteraard, en gekocht bij een lokale bakker. Janneke lacht. ‘Heel lekker, met appel en kruimels. Maar je moet er wel naar bellen, hoor. De bakker heeft het niet zomaar op voorraad.’ Ze vertelt verder over hoe de puzzelstukjes steeds meer op een plaats leken te vallen toen ze zich meer ging inlezen. ‘Ik zat in het begin in een soort tunnelvisie op de vee-industrie, maar toen ik de Impact Top 10 van Babette Porcelijn zag, besefte ik dat het plaatje wat betreft duurzaamheid veel groter is. Er zijn zóveel meer knoppen waar ik aan kan draaien. In 2018 vroeg ik voor mijn verjaardag haar boek, de Verborgen Impact. Ik ben helemaal geen lezer, maar hier werd ik compleet ingezogen.’
Ik vertel Janneke over de machteloosheid die ik soms voel en vraag of ze dit herkent, zeker met het oog op haar zoons. ‘Ik heb zeker tijden gehad waarin ik niet meer vooruit te branden was. Dan was ik bij een lezing over de Noordpool waar ik me echt afvroeg of er nog iets van hoop zou komen aan het eind van het verhaal – en dat kwam toen niet.’ Nog steeds heeft ze weleens dagen waarop ze zich slecht voelt en het idee heeft dat het allemaal geen zin heeft. ‘Maar ik probeer me te focussen op wat ik dan wél kan doen. Niemand heeft er wat aan als ik helemaal verlamd op de bank zit.’
Na het lezen van de Verborgen Impact, stuurt Janneke een mailtje naar Babette. ‘Ik wilde er graag iets mee doen. Uiteindelijk heb ik cursussen gevolgd en ben ik lezingen gaan geven. In het begin vond ik dat echt doodeng, stond ik ineens voor een groep verzekeraars te vertellen over de impact van consumptie of auto’s. Trillend en zwetend stond ik daar, doodsbang dat ze vragen zouden stellen waar ik geen antwoord op zou weten. Maar die vragen kwamen nooit. Ik kwam er echt achter hoe weinig basiskennis er eigenlijk is. Op school leer je hier maar heel weinig over’
Bakfiets
In de loop der jaren heeft Janneke haar leven steeds duurzamer ingericht. ‘Begin 2018 overwogen mijn man en ik een tweede auto. Het was allemaal best onhandig, we moesten de kinderen naar school brengen en zelf naar kantoor.’ Maar een paar maanden later is het tij gekeerd. De auto is weg, ze hebben alleen nog maar een bakfiets en een elektrische scooter. ‘Voordat we deze keuze maakten, hadden we een waslijst aan voor- en nadelen opgesteld. De nadelenlijst was enorm. Wat als er iets met onze kinderen zou gebeuren en we naar het ziekenhuis moeten? Wat als het regent of sneeuwt?’ Uiteindelijk blijkt het allemaal heel erg mee te vallen. Sterker nog, Janneke heeft er veel voordelen uit gehaald. ‘Het scheelt niet alleen financieel heel veel, maar ik ben zoveel bewuster van de seizoenen. Voorheen vlogen ze aan me voorbij. Dat was logisch, want ik zat altijd binnen of in een auto. Nu we de elektrische bakfiets hebben, moet ik wel naar buiten, hoe hard het ook regent of stormt. Daarnaast bleek het de ideale manier om te schakelen tussen kantoor en thuis. Ik barst altijd van de ideeën, fietsen is een fijne manier om wat rust te brengen in mijn hoofd.’
Afgelopen zomer is het gezin voor het eerst op vakantie geweest met de fiets. ‘We hebben de hele Roer gevolgd. Soms waren er wel momenten waarop we dachten: waar zíjn we toch aan begonnen?! Dan moesten we bijvoorbeeld een heuvel op fietsen die wel verticaal leek. Maar achteraf zijn we heel blij dat we het hebben gedaan. Het was echt een avontuur. De jongens hebben hun grenzen verlegd, het was een behoorlijke prestatie.’
De Omwentelaars
‘Vaak is het in de politiek zo dat er éérst vraag en draagkracht moet zijn vanuit de bevolking, voordat er plannen worden gemaakt. Dat zette me aan het denken; kunnen we daar niet iets mee?’ Als iemand Janneke voorstelt om het samen te gaan doen, besluit ze ervoor te gaan. ‘De naam was al snel duidelijk: de Omwentelaars, naar het boek van Jan Rotmans. We besloten zogenaamde impactgesprekken te organiseren over uiteenlopende onderwerpen: van zwerfafval tot tinyhouses en van deelauto’s tot zwerfafval en energietransitie. Telkens gaf iemand een lezing over een onderwerp, wat werd gevolgd door een uur waarin de mensen met elkaar in gesprek gingen. In de loop der tijd is dat steeds meer uitgebreid, we organiseren ook excursies en er is een kledingtas die rouleert door Roermond en omstreken.’
In 2020 zet de gemeente Roermond een denktank op. Ze willen iets met duurzaamheid doen, maar weten niet zo goed wat. Janneke lacht: ‘Ja, als vanzelfsprekend sloot ik bij die sessies aan.’ Uit die sessies blijkt dat er behoefte is aan een fysiek duurzaamheid waar mensen kunnen binnenlopen. ‘Dat was het begin van wat nu de Groene Transformator is.’
De Groene Transformator
‘Met zes mensen, we noemden onszelf de Kwartiermakers, hebben we de startfase gecoördineerd. Ik twijfelde of mensen onze ideeën wel zouden steunen, maar het werd heel enthousiast ontvangen. Ook door bedrijven, dat verbaasde me in positieve zin. We hebben geen seconde getwijfeld over de locatie op Weerstand, het oude Philipsterrein. Hoe bouwvallig het er ook bij lag. Nadat we de vergunning en de subsidie binnen hadden, zijn we begonnen met de verbouwing en inrichting.’
De Kwartiermakers werken in zogenaamde cirkels. Iedere cirkel heeft een focuspunt. ‘We werkten aan een nieuw project, dus wilden we ook onze werkwijze vernieuwen. Ik was bijvoorbeeld samen met Patricia verantwoordelijk voor de inrichting.’ Veel van de materialen voor verbouwing en inrichting zijn gekregen of van de afvalstapel afgehaald, vertelt Janneke. ‘Bij iedere keuze hebben we nagedacht over hoe we het zo duurzaam mogelijk konden doen. Dingen als de verwarmingsinstallaties hebben we wel nieuw moeten aanschaffen. Het is hier heel slecht geïsoleerd, dus in de winter is dat echt nodig.’
In de Groene Transformator zijn tal van dingen te doen, het zijn er haast teveel om op te noemen. ‘Vaak komt iemand met een vraag, bijvoorbeeld of ze in één van onze ruimtes natuurlijke zeep mag gaan maken of kleding mag verven met natuurlijke materialen. Maar er zijn doorlopende activiteiten.’ Als ik de Groene Zaal binnenloop, een enorme ruimte, zie ik kledingrekken en banken staan waarop allerlei kledingstukken zijn uitgestald. ‘Dat is de kledingruil’, legt Janneke uit. ‘Mensen komen kleding brengen en meenemen. We willen graag kleding in omloop houden, dus als mensen veel meenemen is dat alleen maar fijn. Momenteel zijn we een Repair Café aan het opzetten, waar een aantal vrijwilligers klaarzit om kleding en objecten te repareren. Ook kijken we of we weer iets met lokaal geld kunnen gaan doen, dat is een tijd heel actief geweest in Roermond.’
‘Regelmatig ontvangen we bedrijven en scholen. We geven dan workshops of lezingen over duurzaamheid. Er zit hier een energieadviseur vanuit de gemeente en drie keer per week staan er vrijwilligers klaar in het inspiratiehuis om bezoekers rond te leiden.’ Het inspiratiehuis dient als ‘groene inspiratie’. Links in de hoek is er een badkamer nagebouwd, rechts staat een keuken. Op het keukenblad liggen herbruikbare boterhamzakjes en flessen duurzame zeep, in de hoek staat een afvalcontainer. ‘Er zijn zoveel dingen die je kunt doen om je huis te verduurzamen. We maken het toegankelijk door die veranderingen visueel weer te geven.’
Leerproces
‘Iedereen die bij de Groene Transformator binnenkomt, is gelijkwaardig aan alle anderen. We werken heel erg vanuit het zogenaamde ‘presentie principe’, wat betekent dat we veel waarde hechten aan het hier en nu. We vinden het leuk dat je er bent en vragen je wat je zou willen doen, maar we graven niet in je verleden of vragen waarom je niet op school of op je werk bent. Iedereen mag hier gewoon zijn en doen waar hij goed in is. Zo creëer je een bepaalde veiligheid.
Het is een doorlopend proces. Al gaandeweg leren we steeds meer over wat werkt en wat niet. Niet alles hoeft te lukken, daar leren we van.’ Een van de krachten van de Groene Transformator is dat ze mensen met elkaar kunnen verbinden. ‘Als iets belangrijk is in de weg naar een duurzamere stad, is dat het wel.’
Inmiddels begint het buiten te schemeren, de tijd is voorbij gevlogen. Het enthousiasme waarmee Janneke vertelt over de Groene Transformator werkt aanstekelijk. Ze kijkt op haar horloge, dan naar de doos vlaai waar nog een aantal stukken in liggen. ‘Wil je anders een stukje mee naar huis?’
Meer weten over de Groene Transformator? Volg ze op Facebook, Instagram of LinkedIn (@groenetransformator) of klik hier voor de website!